गोमा गणेश, पितळी दरवाजा

• ‘गोमा गणेश, पितळी दरवाजा’ हा किस्सा कोणाकोणाला माहित आहे?

  कुणी म्हणतात पेशवाईत सवाई माधवरावांच्या काळातील, (अल्पवयीन राजा, आणि केवळ आढाव असलेला त्याचा सल्लागार यामुळे प्रशासनात आलेल्या ढिलाईचा फायदा घेऊन कदाचित) तर कुणी राष्ट्रकूट, कुणी कृष्णदेवरायाच्या काळातला. ‘पराया माल अपना’ ही काही केवळ अर्वाचीन हिंदुत्ववाद्यांचीच मक्तेदारी आहे असे नाही. पंचतंत्र, इसापनीती, मुल्ला नसरुद्दिन, तेनाली राम, बीरबल आदिंच्या कथांमध्ये देवाणघेवाण होतच असते. त्यात एखादी कथा, एखादा किस्सा नक्की कुठून कुठे गेला, हे अस्मितेचा दंश झालेल्याखेरीज इतर कुणीच ठामपणॆ सांगू शकत नाही.

  

  तो किस्सा असा होता. एका चतुर व्यक्तीने ‘पितळी दरवाजा’ म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या वेशीवर ठाण मांडले. जणू ‘राजानेच जकात वसुली वा मालाच्या वाहतुकीचा परवाना देण्यास आपली नेमणूक केली आहे’ अशा आविर्भावात तो तिथे मालाच्या गोण्यांवर शिक्के मारुन, त्याबदली व्यापार्‍यांकडून पैसे घेई. अर्थात त्याबाबत त्याने स्वत: कधी काहीच सांगितले नव्हते. पण एकाने शिक्का मारून घेतला म्हणून दुसर्‍याने... असे करत (‘Monkeys see, monkeys do’ या न्यायाने) हळूहळू साराच माल हा गोमा गणेशच्या शिक्क्याने वेशीतून आत जाऊ लागला. यातून त्याने भरपूर पैसा कमावला.

  पुढे राजाला याची कुणकुण लागल्यावर, त्याने गोमा गणेशला पकडून आणवले. पण गोमाने आपली बाजू मांडताना असे म्हटले की, “हा शिक्का मारुन घ्यायलाच हवा, अशी मी कुणाला सक्ती केलेली नव्हती. राजाने याबाबत काही आदेश काढला आहे असेही मी कधी कुणाला सांगितले नव्हते. ‘ज्याला शिक्का मारुन हवा त्याने एक होन द्यावा, नि शिक्का मारुन घ्यावा’ इतकेच मी म्हटले होते. मी फक्त ‘इथे मालावर शिक्के मारुन मिळतील’ इतकेच लिहिले होते. ‘त्याविना माल आत नेता येणार नाही’ असे मी म्हटलेले नाही. ज्या व्यापार्‍यांनी स्वखुशीने ‘शिक्के मारुन द्या’ म्हटले, त्यांना मी ते उमटवून दिले इतकेच.” गोमा गणेशने तसा कोणताच गुन्हा केलेला नसल्याने राजाला त्याला मुक्त करावे लागले.

  त्याच्या शिक्क्याचा मजकूर होता ‘गोमा गणेश, पितळी दरवाजा.’

  आज याची आठवण झाली ती ‘५९ मिनिटात कर्ज’ योजनेमुळे. यात म्हणे ‘कॅपिटा वर्ल्ड’ नावाची एक कंपनी सध्या ‘गोमा गणेश’चा कित्ता गिरवते आहे. फरक इतकाच आहे, की हा शिक्का ‘गोलमाल गणेश’ राजानेच त्यांना बनवून दिला आहे. प्रत्येक अर्जदाराकडून हजार रुपये घेऊन, ही कंपनी म्हणे ५९ मिनिटात कर्ज मंजूर करते... म्हणजे ‘गोमा गणेश, पितळी दरवाजा’ असा शिक्का असलेली इमेल तुम्हाला पाठवते. तिथून पुढे तुमचे भवितव्य सरकारी बॅंकेच्या अधीन.

  एक मिनिट... पण सरकारी बँकेकडे मी थेटही कर्ज मागू शकतोच की. आणि त्या अर्जाची सारी प्रोसेस आताही करायची आहेच. मग ‘कॅपिटा वर्ल्ड’ने नक्की काय केले? तर केले हे की हजार रुपये घेऊन, तुमच्या अर्जावर ‘गोमा गणेश, पितळी दरवाजा’ हा शिक्का उमटवून दिला आहे. त्याची सक्ती नाही हे खरे, नि त्याचा उपयोग नाही हे ही खरे. पण मधल्या मधे गोमा गणेश मालामाल होऊन जातो आहे.

  आणि ही ‘कॅपिटा वर्ल्ड’ नामे कंपनी आहे कुठली...? करा तर्क... बरोबर. गुजरातमधील. सरकारी पैसा थेट धाकल्या अंबानींच्या खात्यात टाकण्यासाठी ‘शेती कर्जाची पाईपलाईन’ या गोलमाल गणेश राजाने यापूर्वीच तयार केली आहे. तसाच हा ‘५९ मिनिटात कर्जा’चा शिक्का आपल्या अहमदाबादच्या भाईबंदांसाठी तयार करुन दिला आहे.

  प्रधानप्रचारमंत्री ‘न खाऊंगा, न खाने दूंगा’ म्हणत सत्तेवर आले. पण ‘... अपने हाथोंसे खिलाऊंगा’ हा उत्तरार्ध त्यांनी तेव्हा आपल्याला सांगितला नव्हता.

  - oOo -