आपली महान(?) परंपरा

• 
  
  

  मध्यंतरी सकाळी दूध घेऊन येत असताना एका मित्राची गाठ पडली. तो गणपतीबाप्पाच्या उत्सवासाठी आवश्यक गोष्टी खरेदी करण्यासाठी बाहेर पडला होता. सोबत त्याची पत्नी गौरी आगमनाची तयारीही करताना दिसत होती. त्या घरातील आजींचे तीनेक महिन्यांपूर्वी निधन झाले आहे. त्यामुळे परंपरेनुसार वर्षभर सणवारांना फाटा देणे अपेक्षित असल्याने याचे जरा आश्चर्य वाटले. घरी पोचल्यावर आईला सांगितले, तर ती सहजपणे ’हो ती काही आपल्या घराण्यातली नसल्यामुळे तिचे वर्षभर सुतक नसते.’ मला परंपरेचा संताप तर आलाच, पण त्याहून आईने जितक्या सहजपणे हे सांगितले त्याबद्दल आला. मी स्वत: कोणतीही पूजा-अर्चा, कर्मकांड करीत नाही. तेव्हा हा माझ्या दृष्टिकोनाचा मुद्दाच नाही. मुद्दा श्रद्धेच्या परिघातच असलेल्या अन्यायाचा आहे. ती स्त्री आपले घर सोडून… पुढे वाचा »

देवस्थान

• 
  
  

  एका प्रसिद्ध देवस्थानाने श्रद्धाळूंची स्पर्धा घेतली. त्यात एकच प्रश्न होता, ’देवस्थानातील देवाचे दर्शन कसे घेतले की अधिक पुण्य लाभते?’ एक म्हणाला, ’मनोभावे हात जोडून घरुन केलेला नमस्कारही देवाला पोचतो.’; देवस्थानच्या ’कार्यकर्त्यांनी’ त्याला घरीच गाठला, यथास्थित पूजा करून इस्पितळात पोचवला. दुसरा म्हणाला ’घरच्या प्रतिरूप मूर्तीचे दर्शन घेतले तरी देवस्थानात जाऊन दर्शन घेतल्याचे पुण्य मिळते.’ देवस्थानने स्वामित्वहक्क कायद्याखाली त्याच्या देव्हार्‍यातील मूर्ती जप्त करून नेली. तिसरा म्हणाला, ’रस्त्यावरुन गाडीवरुन जाताजाता एका हाताने केलेला नमस्कारही पुरेसे पुण्य देऊ शकतो.’ देवस्थानने दारासमोर भिंत बांधून बाहेरुन फुकट दर्शन घेणार्‍यांचा बंदोबस्त केला. चवथा म्हणाला… पुढे वाचा »

कुंपण

• 
  
  

  आम्हा दोघांच्या घरांमध्ये एक प्राचीन कुंपण ; कधी घातले, कुणी घातले आणि मुख्य म्हणजे का घातले... ठाऊक नाही ! पण त्याचे घर तिकडचे आणि माझे इकडचे, इतके मात्र पक्के ठाऊक. त्याला त्याचे आवार सुंदर हवे, आणि मला माझे. कुंपणाच्या माझ्या बाजूने एक एक काटा उपसून त्याच्या आवारात भिरकावला, आणि फक्त फुले शिल्लक ठेवली. त्यानेही तिकडच्या बाजूने नेमके तसेच केले असावे. आता माझ्या आवारात विविधरंगी फुलांचा सडा ! कुंपणावरुन डोकावून पाहिले तर मी फेकलेले काटे तो कुरवाळतो आहे. त्याने माझ्या हातातील फुलांकडे पाहिले, आणि हसून म्हटले, ’वेड्या, फुले सोडून काटे का कुरवाळतो आहेस.’ आता आम्ही दोघेही दिङ्मूढ. ऐतिहासिक कुंपण कुरवाळताना हे काट्या-फुलांचे गणित दोन्ही … पुढे वाचा »

फूटपट्टी

• 
  
  

  https://www.wonkeedonkeetools.co.uk/ येथून साभार. कुणी म्हणतं, ’हे जग माझ्या हिरव्या फूटपट्टीने मोजले तर, हवे त्याहून अधिक लांबीचे आहे, सबब ते पापी आहे.’ कुणी म्हणतं, ’हे जग माझ्या भगव्या फूटपट्टीने मोजले तर. हवे त्याहून कमी लांबीचे आहे, सबब ते पापी आहे.’ कुणी म्हणतं, ’हे जग माझ्या लाल फूटपट्टीने मोजले तर, हवे त्याहून जास्त रुंदीचे आहे, रुंद पंजाच्या माणसांना धार्जिणे आहे.’ कुणी म्हणतं, ’हे जग माझ्या निळ्या फूटपट्टीने मोजले तर, हवे त्याहून कमी रुंदीचे आहे, सामान्यांची मुस्कटदाबी करणारे आहे. कुणी म्हणालं, ’ फूटपट्टी मला सोयीची मोजमापे देत नाही. सबब ती बदलली पाहिजे.’ कुणी म्हणालं, ’मोजणी केल्याने डावं-उजवं करण्यास प्रोत्साहन मिळते. सबब फ… पुढे वाचा »

थोरांची ओळख

• 
  
  

  शाळेत असताना एका वर्षी इतिहासातील महनीय व्यक्तींची चरित्रे अभ्यासाला होती. अभ्यासक्रमाच्या या पुस्तकाचे शीर्षक होते ’थोरांची ओळख’. पण अलिकडे असे ध्यानात आले की आसपास इतके थोर लोक आहेत की त्या सार्‍यांची ओळख करुन द्यायची तर किमान शतखंडी ग्रंथच लिहावा लागेल. हे फारच खर्चिक नि वेळखाऊ काम आहे. एरवी टोमणेबाजी करणारी मीम्स बनवू म्हटले तर नको नको म्हटले तरी लोक मदतीला येतील. पण अशा उदात्त कामात सहकारी मिळणेही अवघड... अचानक मला आई म्हणायची तो एक श्लोक आठवला. आदौ राम तपोवनादि गमनम् हत्वा मृगं कांचनम् | वैदेही हरणम् जटायू मरणम् सुग्रीव संभाषणम् || वाली निर्दालनम् समुद्र तरणम् लंकापुरी दाहनम् | पश्चात्‌ रावण कुंभकर्ण हननम् एतद्धि रामायणम् || चार ओळीत संपूर्ण रामायण साररूपात सांगणारा हा श्लोक आठवला नि मी एकदम ’युरेका, युरेका’ म्हणत धावत … पुढे वाचा »

ते म्हणतात...

• 
  
  

  तो म्हणाला, "फलाण्याबाबतीत गणपाचे वागणे बरोबर नाही" गणपा म्हणाला, "’त्या’बाबतीत गण्याला बोलत नाही, फाटते याची." तो म्हणाला, "ढेकाण्याबाबतीत गण्याचे वागणे बरोबर नाही." गण्या म्हणाला, "’त्या’बाबतीत गणपाला बोलत नाही, फाटते याची." तो म्हणाला, "अमुक मुद्द्यावर गण्याची बाजू योग्य आहे." ते म्हणाले, "हा छुपा मनुवादी आहे." तो म्हणाला, "तमुक मुद्द्यावर गणपाची बाजू बरोबर आहे." ते म्हणाले, " हा अर्बन-नक्षलवादी आहे.’ तो म्हणाला, "ढमुक मुद्द्यावर दोन्हीं बाजूंच्या दाव्यात तथ्य आहे." ते म्हणाले, "हे समाजवादी लेकाचे कायम कुंपणावर." तो म्हणाला, "टमुक मुद्द्यावर दोन्ही बाजूंची चूक दिसत… पुढे वाचा »

भोपळे

• 
  
  

  pngwing.com येथून साभार. मोठ्ठ्या कलादालनात मोठ्ठ्या कलाकाराचे मोठ्ठे प्रदर्शन चालू आग्नेयेला एक चित्र माणसाचं वाटणारं बिनधडाचं मुंडकं नैऋत्येला एक शिल्प एक लोभस स्नोमॅन सनबाथ घेणारा ईशान्येला एक कॅनव्हास कचर्‍यातून कलेचा उभा एक डोलारा वायव्येला फक्त एक टेबल त्यावर मधोमध ठेवलेला भोपळा... ...एक दाढीवाला म्हणाला, परीक्षा व्यवस्थेवरचे केवढे मौलिक भाष्य एक झोळीवाला म्हणाला हॅलोविनच्या पोकळतेचा केवढा मार्मिक निषेध एक जाड-भिंगवाला म्हणाला अंतर्बाह्य रंगसंगतीचा देखणा आविष्कार एक बोकड-दाढी म्हणाली आईन्स्टाईनच्या मेंदूचे लक्ष्यवेधी इन्स्टॉलेशन इतक्यात... कुणी एक आला, तिथे पाण्याच्या बाटल्या ठेवून भोपळा घरी घेवोनि गेला - oOo - पुढे वाचा »

विम्बल्डनचा पावित्र्यभंग

• 
  
  

  टेनिसच्या चाहत्यांच्या दृष्टीने ऑस्ट्रेलियन, फ्रेंच, विम्बल्डन आणि अमेरिकन ही चारी धाम यात्रा. प्रत्येक धामी तयार केलेल्या कोर्टनुसार कुठे कुठल्या प्रकारचा खेळ पाहायला जावे याचा अंदाज त्यांना असतो. फ्रेंच स्पर्धेसाठी मातीची कोर्ट वापरली जात असल्याने वेगापेक्षा चौफेर खेळाला (territorial play) अधिक महत्व असते. खेळणारी खेळाडू चतुरस्र नसेल तर तिचीची डाळ तिथे शिजत नाही. त्याच्या उलट विम्बल्डनचे. इथे हिरवळीची कोर्ट असतात. त्यामुळे इथे सर्व्ह अ‍ॅंड व्हॉली प्रकारचा खेळ अधिक होतो. यात चौफेर खेळापेक्षा अनेकदा बिनतोड (Ace) सर्व्हिस करणारी खेळाडू अधिक प्रभाव पाडत असते. त्याचबरोबर फ्रेंचमध्ये बेसलाईन (म्हणजे कोर्टाची कड) अधिक महत्वाची तर विम्बल्डनमध्ये नेटजवळ वर्चस्व गाजवू शकणार्‍या खेळाडूच्याला यशाची शक्यता अधिक असते. अमेरिकन स्पर्धेत कृत्रिम हार्डको… पुढे वाचा »

माध्यमे - ३: मनोरंजन - जुने आणि नवे

• 
  
  

  ‘प्रॉफिट ही भगवान है’   << मागील भाग माध्यमांवरील या लेखमालेच्या पहिल्या भागात लिहिलेले एक वाक्य इथे संदर्भासाठी पुन्हा उद्धृत करतो आहे दूरदर्शनच्या काळात अतिशय व्यापक असलेले मनोरंजनाचे क्षेत्र ’खपेल ते विकेल’ बाण्याच्या खासगी वाहिन्यांनी ऐतिहासिक-पौराणिक, विनोदी, कौटुंबिक आणि पोलिसी-कथा या चार विषयांत बंदिस्त करुन ठेवले. खरंतर जेव्हा हे ध्यानात आले तेव्हापासूनच मी माध्यमांच्या वाटचालीकडे अधिक बारकाईने पाहू लागलो. पण या निरीक्षणाबाबत थोडे विस्ताराने लिहायला हवे. या चार विषयांपलिकडे असतेच काय?’ असा प्रश्न कदाचित या मनोरंजनाच्या आहारी गेलेल्यांना पडू शकेल. त्यासाठी थोडे मागे जाऊन ’दूरदर्शन’ या सरकारी माध्यमाकडे पाहता येईल. खासगी माध्यमे नव्हती तेव्हा टेलिव्हिजन मनोरंजनावर दूरदर्शनची एकहाती सत्ता होती. त्या वेळी त्यावरुन सादर झ… पुढे वाचा »

माध्यमे - २: प्रॉफिट ही भगवान है

• 
  
  

  'खपते ते विकते'   << मागील भाग मागील लेखात इंडियन आयडॉल या कार्यक्रमाच्या निमित्ताने चॅनेल-माध्यमांवरील कार्यक्रमांच्या विषय नि स्वरुपासंदर्भातील धंदेवाईकतेवर भाष्य केले होते. टीआरपीच्या स्पर्धेत शक्यतो जे खपते तेच विकण्याचे त्यांचे धोरण असते. पण हा काही केवळ दृश्य-माध्यमांचा दृष्टिकोन आहे असे म्हणता येणार नाही. अन्य माध्यमांचे धोरणही याच्याशी मिळतेजुळतेच असते. काही काळापूर्वी एका वेबसाईटवर मी ’चेकर्स’ हा खेळ खेळत असे. अगदी ’तज्ज्ञ पातळीवरून’ खेळणार्‍या संगणकालाही आपण सहज हरवत आहोत असे काही सामन्यांतच लक्षात आले. संख्याशास्त्रीय दृष्टीने पाहू लागल्यावर ध्यानात आले, की प्रत्येक सामन्याच सरासरी वेळ हा तीन ते चार मिनिटे इतकाच आहे. इंटरनेटवर या प्रकारचा खेळ खेळणार्‍यांच्या करणार्‍यांच्या सहनशक्तीचा हा खेळ उपलब्ध करुन देणार्… पुढे वाचा »

माध्यमे - १: खपते ते विकते

• 
  
  

  ’इंडियन आयडॉल’ या तथाकथित गुणवत्ता-शोध स्पर्धेबाबत सध्या बरीच उलटसुलट चर्चा चालू आहे. मे महिन्यामध्ये त्यात स्व. किशोरकुमार यांना आदरांजली वाहणारा विशेष भाग सादर झाला. त्यात किशोरकुमार यांचे चिरंजीव आणि गायक अमितकुमार यांना खास पाहुणे म्हणून आमंत्रित करण्यात आले होते. त्यांनी या कार्यक्रमातील गायकांचे कौतुक केले होते. पण हा कार्यक्रम संपल्यावर अनेक किशोरप्रेमींनी त्या कार्यक्रमावर टीकेची झोड उठवली. या कार्यक्रमात किशोरदांच्या गाण्यांची पार वाट लावली असा सूर अनेक किशोरप्रेमींनी लावला. परीक्षक म्हणून बसलेल्या नेहा कक्कर, हिमेश रेशमिया आणि अनु मलिक यांच्यावर टीकेची झोड उठली. स्वत: अमितकुमार तिथे उपस्थित असून त्यांनी याबाबत स्पष्टपणे न बोलता, उलट सुमार गायन नि गायकांची प्रशंसा केल्याबद्दल लोकांनी त्य… पुढे वाचा »

आपले गिर्‍हाईक कोण?

• 
  
  

  पूर्वी पुण्याच्या कर्वेनगर भागात राहात असतानाची गोष्ट आहे. चौकात एक कळकट हॉटेल होते. जेमतेम चार बाकडी बसतील इतकी जागा पुढे, आत एक माणूस कसाबसा उभा राहील नि बाजूला एक लहानसे टेबल बसेल इतपत जागा ’किचन’ म्हणून. हॉटेल नावालाच, कारण सतत उकळणारा चहा, आदल्या दिवशी संध्याकाळी केलेले वडे, मिसळ, दगड झालेली इडली आणि सांबार असे अक्षरश: एका हाताच्या बोटावर मोजण्याइतके पदार्थ तिथे मिळत. आमच्या ’बिडी’वाल्या मित्रांना शेजारच्या पानवाल्याकडे सिगारेट मिळे. मग त्यांची सिगारेट नि आम्हा 'फुंकसंप्रदायी' नसलेल्यांसाठी हॉटेलातून मागवलेला चहा यावर तिथे चकाट्या पिटणे चालत असे. हॉटेलचा मालक एक पैलवान होता ( अगदी सुरुवातीच्या काळात होटेलच्या नावाखाली ’पैलवानाचे हॉटेल’ अशी ठसठशीत टॅगलाईनही होती. ) नि त्याच्याहून नि… पुढे वाचा »